1. یئییلمک(yéyilmek):"مغلوب اولماق، مبارزه‌دن چکیلمک/قاچماق". دانیشیقدیلینده داها چوخ منفی شکلینده یعنی "یئییلمه‌مک، یئییلمز و" بیچیم‌لریندهائشیتمیشم. ایلک باخیش‌دا، یئمک فعلی ایله ایلگی‌لی گؤروله‌بیلر. آنجاق منجه فعلیئنمک<یئنگمک "مغلوب ائتمک" فعلینه دایانیر. نگ>گ>ی حادثه‌سی‌نینبنزرلری دیلیمیزده چوخ‌دور. بیر اؤرنه‌یی یئر آدلاریندا گؤرولن ینگی‌کند>*یگی‌کند>یئی‍کند آدی‌دیر. یئییلمک بو معناسی ایله آنادولو آغیزلاریندا، یالنیز دیاربآغزیندا وار. باشقا یئرلرده ده یئنیلمک اولاراق گؤرولور.
2. کووَر(küver):"ایکی یاشیندا تکه". سؤزجویو میانادان درله‌میشم،آنجاق باشقا یؤره‌لریمیزده ده اولاجاق‌دیر. آنادولو آغیزلاریندا بنزر بیر سؤزجویهراستلامادیم. قونشو دیللردن، کوردجه‌ده(کورمانججادا) کاویر(kavir) "ایکییاشیندا قویون/قوْچ" و ارمنیجه‌ده او معنادا kavər دقت چ. ارمنیجه سؤزجویون کوردجه‌دن گئچدییی بیلینیر. اماکوردجه سؤزجوک هاردان گلیر؟ آنادولو لهجه‌لرینده بیر هویر(hevir) واردیر:"بورولمامیش ارکک گئچی، ایکی یاشیندا ارککگئچی" دئمک‌دیر. بونون دا، تیتسه‌نین یازدیغی کیمی کوردجه قایناقلی اولدوغوبیلینیر((hewur> . آنجاق کوردجه سؤزجوک، عربجه "یعمور"دان، "چَپیش،قوزو" معناسیندا، گلدییی ده بیلینمک‌ده‌دیر. کوردجه‌ده، کلمه ایچی و سونو v<m حادثهسیسیرادان و یایقین ساییلیر. کوردجه کاویر بو "هویر" کلمهسینین بیر دهییشگهسی ساییلابیلر. میاناکیمی بیر ایچ بؤلگهمیزده گؤرولمه‌سی، ارمنیجه‌دن گئچدییی احتمالینی یوکسلدیر.
3. تؤوشه‌مک(tövşemek):"قاچماق‌دان و یا آغیر ایشله‌مک‌دن تئز-تئز نفس آلیب وئرمک،نفس-نفس زدن". سؤزجوک آذربایجان ساحهسینه مخصوص کیمی گؤرونور. آنادولوآغیرلاریندا بو کلمه و بنزرلری گؤرولمهدی. سانیرام اسکی تورکجه‌دن بری سیخ-سیخگؤرولن تاویش(tavış) "سس، آلچاق سس"دن گلدییی آچیقلانابیلر. کلاوزون'ون دا گتیردییی کیمی، فرقلی تورک دیللریندهtavuş, tavış , tawuş و بنزر بیچیم‌لر وار. منجهتاویش+ـی(آددان فعل قوران اک)+ـماق، اولاراق آچیقلایابیلیریک. "تاویش"دا،a>o حادثهسی تورکجهمیزده V سس‌سیزی یانیندا چوخ گؤرولور.سوْوماق<ساوماق و بنزرلرینه دقت ائدین. تاویش اؤزو ایسه بیر *تاو/*تاپ کیمی سستقلیدینه دایانمالی‌دیر. سانیرام بو سؤزجوک دوْوشان<تاوشان<تابیشقان سؤزجویوایله ایلگیسیز اولاجاق‌دیر. آیریجا تؤوشه‌مک فعلیندن، دیلیمیزده ، تؤوشک(tövşek) آدی واردیر و"نفس دارلیغی، سورعتله نفس آلیب-وئرمک" معناسیندادیر.
4. دیغیرلانماق(dığırlanmaq):"یومرولانیب گئتمک، یووارلانماق". سؤزجوک آذربایجانساحهسینده باشقا، بیتلیس (آخلاط)ده بو بیچیم‌ده و قارص‌دا دیغیررانماق(dığırranmak) اولاراقیاشار. ایلک باخیش‌دا بیر سس تقلیدینه دایاندیغی سئزیلیر؛ اصلینده آنادولوداتیقیر-تیقیر(tıkır-tıkır) دئییمی و تؤره‌تی‌لری(مشتقاتی)یایقین‌دیر. تیقیر-تیقیر"دوزنلی و منظم بیر سس چیخارماق(ماشین کیمی)" معناسیندادیر و بو بیچیمسس تقلیدی آدلار، تورکجه ده چوخ گؤرونور؛ جاییر-جاییر یانماق، تیقیر-تیقیرچالیشماق، فوقور-فوقور قایناماق و آیریجا تیقیراق(tıkırak) بوْلو آغزیندا"زینقیروْو" دئمک‌دیر و ایستانبول تورکجهسینده تیقیرداماق(tıkırdamak) بو سسهدایانیر و "تیقیر-تیقیر سس چیخارماق" دئمک‌دیر. اسکی تورکجه‌ده، کاشغرلی‌نینیازدیغینا گؤره، تی-تی(tikit-ti) "آت نالی‌نین سسی"ایمیش. بو کؤکلو سس تقلیدی یانیندامنجه، بیر اسکی سؤزجویوموز اولان و دیلیمیزده اولان اوندان چوخلو سؤزجوک یارانانتینگیر/تنگیر ده بو فعل‌ده تأثیرسیز اولمایاجاق‌دیر( بو کلمه اوچون دگیرمان،دگیرمی، دگره کیمی اسکی تورکجه‌ده‌کی سؤزجوک‌لره دقت ائدین).
5. کَبین(kebin):"نکاح، مهریه، ائولنینجه به‌ی طرفیندن گلینه وئریلهجهییتعهد ائدیلن پول و یا بنزری باهالی شئی‌لر". آذربایجان تورکجهسیندن باشقا،دوغو آنادولودا، بیتلیس، قارص(آرپاچای)، ایغدیر، ایچ آنادولودا کیلیس‌ده و کرکوکتورکجهسینده ده واردیر. کبین کسمک، تورکیه تورکجهسینده، نکاح قییماق قارشیلیغیساییلیر. کبین، اسکی فارسجا قایناق‌لاردا، کاوین/کابین اولاراق گئچر و عربجهصداق/مهر ترجومهسی اولاراق بیلینر. کلمه‌میزین کؤکنی چوخ آچیق ساییلمیر. دؤرفر'ه گؤره اسکی خوارزم دیلی/ خارزمجه‌دن فارسجایاو اورادان تورکجه و باشقا ایچ ایران دیللرینه گئچیبدیر.
6. سوْسقا(sosqa):"امزیک، اوشاغین آغزینا وئریلن پلاستیک (ک)".اردبیل آغزیندان درلنن سؤزجوک باشقا یئرلی لهجه‌لریمیزده، "مشغولیت" ویا "دوموک"(dümük) اولاراق دا بیلینیر. سوسقا، آذربایجان جمهوریتی‌نده ده یایقین‌دیر.سؤزجویون روسجادان آلینتی اولدوغو آچیق‌دیر(cocka).
7. پرچیم(perçim):"قارماق(قلّاب)، پرچ". بیر چوخ یئرلی لهجه‌میزده،پرچیم و پرچین وارکن، اردبیل‌ده پرچوم(perçüm)ده گؤرونور. پرچیملشمک و پرچیماولماق فعل‌لری ده واردیر "بیر یئرده حبس اولماق، چیخاجاق تاپابیلمه‌مک"معناسیندا. آیریجا پرچینله‌مک ده دیل دنیزده وار. سایی هادی، فارسجاپرچ ایله تورکجه پرچین/پرچیم سؤزجوک‌لری‌نین یئنی اولدوقلارینی و اینگیلیزجه press دن گله‌بیله‌جک‌لرینییازار. پرچیم یئنی اولسایدی، آنادولودا اولمازدی. بوگون آنادولودا،پرچیم/پرچین"چَپَر، دووار، چیت، سدّ" معنالاریندا یایقین ساییلیر ویازیلی دیل‌ده ده، فارسجا پرچ ایله اینگیلیزجه rivet ین تام قارشیلیغی‌دیر. نه ایسه، اسکیفارسجا متین‌لرده پرچین "چپر، باغ دوواری" معناسیندادیر وپرچیدن<چیدن فعلیندن گلدییی ده آچیق‌دیر.
8. قوْدوقلوق(qoduqluq):" [طؤوله‌ده] قودوق‌لارینسالیندیغی-ساخلاندیغی یئر، مجازن: زیندان[دانیشیق فارسجاسیندا: هولفدونی]". کلمه‌نین قودوق آدیندان، مکان آدی دا قوران ـلوق/ـلیق/.اکی ایله یاراندیغی اورتادادیر. قودوق، تورکیه تورکجه‌سی‌نین یازی دیلیندهیئرآلماز، اما آنادولو آغیزلاریندا سون درجه یایقین‌دیر و بیر چوخ بیچیمی وار. قوْداق(kodak)، غوْدوق(goduk) کیمی آیریجا"ائششک بالاسی" معناسی یانیندا،"قاتیر بالاسی، اینک بالاسی/بیزوْو" کیمی آنلام‌لاری دا واردیر.عثمانلیجا قایناق‌لاردا، قوْدوجاق(koducak) "کیچیک قودوق، سوپا" معناسیندادیر. کلمه‌نین"بیری‌نین دالیسیجا اولان/ دوشن" معناسی آنادولودا چوخ یایقین ساییلیر و بیر چوخیئرده اساس معنا بودور. قودوق، ارمنی آرشدیرماجی، آچاریان'ین فیکرینجه، ارمنیجه‌دن آلینتی‌دیر، امادانکوف بئله اولمادیغینی دوشونور. منجهسؤزجویون یایقین‌لیغی ارمنیجه احتمالینی ضعیفله‌دیر. آیریجا قودوق، آغیزلارداقویروق دئمک‌دیر. بو کلمه قودروق>قویروق‌دان گلیشمش اولابیلر می؟
9. چیرگیمک(çirgimek):"بیر زاددان بئزمک، بیر زادی ایسته‌مه‌مک". سؤزجوک بوبیچیمی ایله بعضی بؤلگه‌لریمیزده وار و بعضی یؤره‌لرده ده چییریمک(çiyrimek)واردیر.چیرگیمک، آنادولودا "بیخماق، بئزمک، سوْیوماق" معناسیندا، بیتلیس،الازیغ، مالاتیا، غازی آنتپ، قارص و ایغدیر لهجه‌لرینده وار. آز فرقله، چیرگه‌مک(سیواس/دیوریگی)ده گؤرونور. آنجاق آنادولودا ان یایقین بیچیم چییریمک (çiğrimek)دیر و"نفرت ائتمک" معناسییلا، اسکی‌شهیر، توقات، غازی آنتپ، قایصری، آدانا وچییره‌مک (çiğremek) سؤیلهییشی ایله سیواس، نئوشهیر، نییده(بوْلو) وآدانا(قاراعیسالی) دا یاشار. چییریتمک (çiğritmek) کیمی ائتدیرگن فعلی ده وار(توقات، آشقاله(ارزروم)،مالاتیا/عرب، غازی آنتپ، ماراش/ البیستان، قیرشهیر). فعلی، تیتسه، حسن اَرَن وتونجر گولنسوی کیمی کؤکنلی سؤزلوک یازان آراشدیرماجی‌لارین سؤزلوک‌لرینده تاپادیم.منجه سؤزجوک چیی<چیگ کلمهسینه دایانیر. بیلیندییی کیمی چیی "خام"،مجازی معنالاری دا واردیر و "سئویلمه‌ین نسنه/اوشاق و" اوچون ده سؤیله‌نیر."اؤزونو چیی سالماق" دئییمی، اؤزونو سئویلمز دوروماسالماق معناسیندادیر. دانیشیق دیلینده "چیی آشیق" دئییمی "سئویمسیزآدام/اوشاق" دا یایقین‌دیر. تورکیه و عثمانلی‌دا، "چیی رنگ" دئییمیده چوخ گؤرولور. قیساجاسی، منجه چیگ+ی[آددان فعل قوران اک]+ـمک، فعلینه –Ur- اکی(فعل‌دن فعل قوران اک) گتیریلمیش و چیگریمک>چییریمک اورتایاچیخیبدیر و اونون کؤچوشمه‌لی(مقلوب) شکلی چیرگیمک اولاراق یاشار. منجهچییریمک/چیرگیمک، ایکی‌سی ده یازی دیلینده "بئزمک، سئومه‌مک، خوشلانماماق ونفرت ائتمک" معنالاریندا ایشلک‌لیک قازانابیلر.
10. چؤردک(çördek):"میوه‌لرین ایچینده اولان وچوخ یول برک اولوب آتیلان دن‌لر، هسته". کلمه بو بیچمی ایله ماراغاداندرلنمیش. آنجاق باشقا یئرلرده ده اولاجاق‌دیر. های به‌ی، چردک(çerdek) سؤیله‌ییشینی یازییا آلمیش. چاراویماق‌دا چَودَک(çəvdək) بیچیمی قید ائدیلمیش. آنادولودا، چَوتیک (çevtik) اولسا دا، چییردیک(çiğirdik) و داها چوخ چدک(çedek) گؤرونور. بو سون بیچیم، یازی واؤلچونلو دیل‌ده ده یایقین‌دیر. چدک ده، مؤحتملن، چتکه<چگه اسمی‌ندهاولدوغو کیمی، بیر سس تقلیدینه دایانیر. داها سونرا یازاجاغیم چاتلانغوچ و بنزرلریده سس تقلیدینه دایانیرلار. چدک، مثلا چاقیرداماق/*چده‌مک کیمی بیر فعل‌دنگلمیش اولابیلر. منجه یازی دیلیمیزده، چؤردک و چردک و حتا چدک بیچیم‌لری یایقین‌لاشابیلیرلر.
بو ,بیر ,چوخ ,کیمی ,ایله ,تیقیر ,تیقیر تیقیر ,بو کلمه ,ایکی یاشیندا ,و یا ,بیر چوخ
درباره این سایت