1. یئییتمه(yéyitme):"جذاممریض‌لییی". دانیشیق دیلیندن، میانا آغزیندا ائشیتمیشم. باشقا یئرلرده دهاولمالی‌دیر. سؤزجویو آنادولو آغیزلاریندا و سؤزلوکلرینده تاپابیلمهدیم. سانیرامآذربایجان تورکجهسینه مخصوص اولاجاقدیر. کلمه گونلوک فارسجاداکی"خوره" و اسکی فارسجاداکی "خواره" ایلهمقایسه ائدیلمهلیدیر. مریضلیکده، سانکی انسان'ین بدنی یئییلیر، آزالیر، بیچمی پوْزولور و بیریئرلری یوخ اولور.
2. شارامات(şaramat):"آچیق سؤزلو آدام، رُک". سؤزجوک میانا آغزینداندرلنمیش. آنادولو آغیزلاریندا شَرَمَت(şeremet) "چالیشقان، باجاریقلی،قیوراق" دئمکدیر و یایقین ساییلیر. کلمه‌نین کؤکنینی کسین اولاراق تثبیتائدهبیلمهدیم. عثمانلی قایناق‌لاریندان سامی سؤزلویونده گؤرولن وآنادولو‌دا بیر کند آدی داهی اولان، شَرَمَت، بیلدیییم ان اسکی قایناق اولاراق الدّرهالمضیئه فی لغه الترکیه ده شرمنت(şerement) بیچیمی‌نده گؤرولور. قافقازدا،قاراچای تورک‌لری آراسیندا دا بو آد گئچیر. آیریجا اصلینده تاتار کؤکنلی اولان،اسکی روس عایلهلریندن شرمتو(Şeremetev)لردن بو آدی داشییان اونلارجا مشهور شخصیت روس تاریخینده یاشامیشدیر. آدین روسجا اولمادیغی بیلینیر و ایکیتورکجه آچیقلاماسی وار: بیری چوواش تورکجهسینده شرمت آدیندان(=یوخسول، اوتانقاجمعنالاریندا) گلدییی و او بیریسی ده شیراحمد و یا شیرمحمد>شیرممد کیمی بیرآددان پوزما اولدوغو گؤروشو‌دو. چوواشجا سؤزجویون فارسجا شرمنده‌دن آلینتی اولدوغوآچیق ساییلیر. ایکینجی آچیقلاما دا بیزیم کلمه‌نین کؤکنی اولابیلمز. موسکووا'نین ان بؤیوک خیاوانلاریندان و مترو دوراقلاریندانبیرینین آدی شرمتیوسکایا(Şeremetyevskaya) اوسته‌کی آدینی چکدیییمیز عایله‌دن بیری‌نین خاطرهسینه گؤرهسئچیلیبدیر. سؤزجوک منه فارسجا کؤکنلی گلیر؛ شرمنده'دن پوْزما اولماسی، فرقلی سببلردناؤترو، دوشوک احتمال. آما بلکه بیر *شرمند<*شرّمند سؤزجویوندن گلمیش اولابیلیر.دیلیمیزدهکی شره-شور(şere-şür) دئییمی‌نه دهدقت ائدین.
3. کورسک(kürsek):"جوتلشمهایسته‌یی/زامانی(خصوصیله ایت‌لرده)". سؤزجوک بو بیچیمی ایله آذربایجان‌دانباشقا قارص‌دا واردیر. آنادولونون باشقا آغیزلاریندا گؤرولمهین سؤزجوک، آذربایجانتورکجهسینه مخصوص ساییلمالی. دیوان لغات الترک‌ده کورسه‌مک (kürsemek) وارسادا، معناسی بیزیم سؤزجوک‌دن اوزاق‌دیر. منجه کورسک، اسکی واورتا تورکجه‌ده یایقین گؤرولن ه‌مک(küsemek) "ایستهمک، دیله‌مک"فعلیندن گلیر. بو فعل‌دن اسکی و اورتا تورکجه‌ده وش(küsüş) "ایستک،میل" چوخ گؤرولور. آنادولو آغیزلاریندا گؤرولن نمک(küsenmek) "به‌یه‌نمک"اوسته‌کی فعلین دؤنوشلو بیچیمی اولاجاقدیر. ایستهمک فعلیندن "میل،شهوت" معناسینا گئچمک چتین ساییلماز. عربجه‌ده شهوت، اصلینده شهی/شهو"ایستهمک" فعلیندن گلمکدهدیر.کلمه‌ایچی سس‌سیز گلمهسی ایله *ک (*küsek)>کورسک الده ائدیلیر. اورتا تورکجه‌ده، نمک (küsenmek) "میل ائتمک، ایستهمک" و نچ(küsenç) "میل،ایستک، طلب" ده واردیر. آیریجا بیلدیییمه گؤره دَلَب<طلب ده، لهجه‌لریمیزده"ائششک‌لرین جوتلشمه ایستهیی/زامانی" معناسیندادیر و بنزر گلیشیمی گؤستریر.
4. باراما(barama):"ایپک، ایپک قوردو، پیله". داها چوخ آذربایجان ساحهسینهمخصوص گؤرولور. آنادولو آغیزلاریندا(سامسون/چارشامبا کندلری،آماسیا/مرزیفون، توقاتو سیواس) "ایپکقوزاسی" یعنی "پیله" معناسیندادیر. نه ایسه سؤزجوک اسکی فارسجادانآلینتیدیر. فارسجادا بهرامه "ایپک، پیله" دئمکدیر و دهخدانینیازدیغینا گؤره، بهرامج بیچیمی‌نده عربجهیه ده گئچیبدیر. بهرامه،بهرمان"یاقوت، آلاجا قوماش/ایپک"دن گلمیش اولابیلر. تورکجهمیزده، باراما قارشیلیغی اولاراق ایپک وایپک قوردو واردیر.
5. دؤنگه‌له‌مک(döngelemek):"سؤزونو گئری آلماق، اؤنجه دئدییینی دانماق، توپوردویونویالاماق". سؤزجویو میانادا ائشیتمیشم. باشقا یئرلرده ده اولابیلر. فعلیمیزیندؤنگه "دؤنوم، دؤنوش نقطهسی، بوروق" کلمهسیندن یاراندیغی آچیق‌دیر. دؤنگه،حیدربابادا دا گلیبدیر:"بیلمزایدیم دؤنگه‌لر وار دؤنوم وار/آیریلیق وارایتگین‌لیک وار اؤلوم وار". آنادولو آغیزلاریندان ایغدیر، قارص/آرپاچای ومالاتیا لهجه‌لرینده "دؤنهمج، ویراژ" معناسیندادیر. دؤنگه، بیلدیییمیز –gA اکی ایله تؤرهدیلیبدیر؛ سوپورگه، بیلگه، بؤلگه، یونغا کیمیسؤزجوک‌لرده اولان اک‌دیر. دؤنگه و دؤنگه‌له‌مک یازی دیلیمیزده یایقینلاشابیلر.
6. دایانات(dayanat):"دیرنمه، دیرنج، مقاومت، دایانیق‌لیق".سؤزجویو بیناب‌دا ائشیتمیشم. آنجاق باشقا یئرلرده ده وار اولدوغونو بیلیرم.آنادولو آغیزلاریندا گؤرولمهدی. دایانماق فعلیندن گلدییی آچیق گؤرونور. سایینهادی، کلمه سونوندا عربجه ـات(جمع اکی) اولدوغونو دوشونور. بو جمع اکی هانسیسؤزجویه گلمیش؟ فعل کؤه می؟ منجه ده کلمه‌ده عربجه اکین تأثیری اولابیلر. آنجاقبیزده‌کی سؤزجوک آنادولودا یایقین اولان دایانتی(dayantı) "دستک، دایاق، دایانیق‌لیق" کلمهسینینبیر دهییشگهسی و مؤحتملن کؤچوشمهلی بیچیمی اولاجاقدیر دییه دوشونورم. سانیراماؤنجه بیر *دایاناتی/ *dayanatı اورتایا چیخمیشسونرا کلمه سونو سسلی(اوچونجو شخص یییه‌لیک اکینه بنزه‌تیلرک) دوشموش و دایاناتقالیبدیر. دوروم بئله اولونجا، منجه دایانات یانیندا، دایانتی دا یازی دیلیندهایشلک حالا گلهبیلر.
7. تاپقیر(tapqır):"یَهَریناوستوندن و آتین قارنی‌نین آلتیندان گلیب باغلانان باغ/اؤرکن". تاپقیرآنادولودا فرقلی معنالاری واردیر. بیزیم سؤزجویه یاخین اولان وان‌داکی"بؤلوک، دوزوم، قافله" معناسی‌دیر. بو کلمه‌نین وان‌دا تاپقور سؤیلهییشیده واردیر. تاپقور/دابقور ایسه مشهور موغولجا سؤزجوکدور و اصلینده "صف، قات،سیرا" دئمکدیر. سونرالاری اوردو وقوشون‌داکی صف‌لره(خصوصی ایله مدافعه اوچون) بو آد وئریلیر. داها سونرالاریعثمانلیجادا، بلکه ماجارجا یولویلا "اوردوگاه، استحکامات، دؤرت بؤلوک‌دنقورولان عسکر بیرلییی" معناسینی قازانمیش و تابور شکلینه دوشوبدور. بو کلمهنی،عثمانلیجادان فارسجایا گئچن سؤزجوک‌لری آراشدیریرکن، اله آلدیق. بیزده‌کی، اسکیبیچیمی و اسکی معناسی، بؤیوک اؤلچوده، قورونوبدور.
8. بیلدیر(bildir):"گئچنایل". آنادولو آغیزلاریندا بیلدیر(bıldır) بیچمی یایقین دیر و یازی دیلیندهده گؤرونور. آما بیلدیر(bildir) ده بعضی بؤلگهلرده(آفیون، بولو، ایغدیر، بایبورت، قارص، آدانا)واردیر. سؤزجویون،"بیرایلدیر"ینقیسالتماسی اولدوغو دوشونولور. علی آغا واحد'ین بو بیتینه دقت ائدین:"کؤنلوم سنهوابستهدیر ای شوخ بیر ایل‌دیر/عشقین نه منی اؤلدورور آخیر نه دیریلیدیر".بیلدیر اسکی ساییلیر و کاشغرلی‌نین دیوانیندا واردیر.
9. بؤو(böv):"زهرلی/آغیلیهؤرومجک". آغیزلاردا، بؤوه(böve) دهییشگهسی ده وار. آنادولو لهجه‌لرینده بؤوه(ایغدیر، موغلا)یانیندا بؤو(نییده) و بؤیو(böğü)(اوشاق، بوردور، دنیزلی، ایچل) و بؤ(bö)ده گؤرونور.اما ان یایقین بیچیم بؤی(böğ)دور و یازی دیلینده ده واردیر. آیریجا بووه(büve) و بووه‌لک(büvelek) دهییشگهلریده آنادولودا گؤرولور. نه ایسه سؤزجوک اسکی و کؤکلودور و دیوان لغات الترکدهبؤگ(bög) و بؤی بیچیم‌لریلهواردیر. عمومیتله عربجه رتیلاء و رتیل قارشیلیغی اولاراق بیلینیر. تورکجه‌ده‌کیبؤجک(=ه) بو کلمهدن-ـجک/ـجاق کیچیلتمه اکی ایله-تؤرهنیبدیر.
10.قانجیغا(qancığa):"آت یهری‌نین دالینداکی ایپ، بیر زاد آسماق/داشیماق ایشینهیارار". سؤزجوک کلاسیک فارسجادا(قنجوغه کیمی یازیم‌لارلا) گؤرونور و باشقایازیلاردا موغولجادان آلینتی اولدوغونو یازدیغیم اوچون اوزرینده دورماغا گره‌کقالمیر. دؤرفر(290. نجی مادّه) سؤزجویو قید ائتمیش. عثمانلیجادا اولسادا بوگونآنادولو لهجه‌لرینده یاشامادیغی آنلاشیلیر. تورکیهده، اسکی تورکجه‌دن گلن، ترکی(terki) بو معنادایاشار. دیلیمیزده و فارسجادا تَرْک(terk) "مینیک حیوان‌لارین، موتور'ون و آرخا قیسمی" بو سؤزجویون قالینتیسیساییلیر.
درباره این سایت