1. قوْرونقا(qorunqa):"خشه/خاشا آدییلا دا بیلنن و قیش یئمیاوچون دریلیب، بیچیلیب آمبار ائدیلن بیتگی، طرفل/ طُریفل". تورکیه تورکجهسینده tirfil عربجه دن آلینتی اولاراق یایقین‌دیر.آنجاق قورونقا(korunga) دا یازی دیلینه گیره بیلمیش‌دیر. قورونقا آنادولو آغیزلاریندانارزروم‌دا "یونجا" معناسیندادیر. داها چوخ ارزروم، آغری، و گوموشخانهولایت‌لرینده یایقین اولان سؤزجویون ارمنیجه‌دن آلینتی اولدوغو بیلینیر. دانکوفیازیلی ارمنیجه ده kornkan و یئرلی لهجهلرده kornka شکلینده اولان کلمه نین، تورکجهیه گئچدییی‌نی گؤستریبدیر.
2. نریک(nerik):"حیله، سؤزونویئریتمک اوچون ایشله دیلن حوققا". کلمهنی میانادا ائشیتمیشم. سانیرام چوخدار بیر آلان‌دا واردیر. کلمه باشیندا ن/n اولدوغو اوچون، آلینتی اولدوغو آنلاشیلیر. سؤزجویوموزون فارسجا"نیرنگ"ـه بنزرلییی ده دقت چ. آنلاشیلان گلیشمه بئله آچیقلانابیلر: نیرنگnerik<*neyrik<*neyring. کلمه سونو ـنگ، تورکجه ده کیبورونلوق(نازال، غُنّه) ساییلاراق دوشموش و سونرا باشقا گلیشمه لر راحاتجایاشانابیلر. نیرنگ پهلویجه و زردوشتچولوک قایناق‌لاریندا "وِرد، دعا،اوْوسون" معناسیندایدی. سونرالاری "دعالارلا گؤرولن ایشلر" بوبوردان دا "حوققابازلیق" معناسی گلیشدی. او زامان سؤزجویون یازیلیفارسجادان آلیندیغی آنلاشیلیر.
3. آست(ast):"آلت، آشاغی". بوگون داها چوخ زنجان آغزی و اونا باغلیبؤلگه لرده گؤرونور. آنادولودا چوخ کیچیک بیر آلان‌دا(مانیسا) واردیر. آیریجا،تورکمنجه ده ده گؤرولمک‌ده دیر. یئنی تورکجه ده اؤن-اک(=پیشوند) اولاراق، آست/آسسوبای، آست/آس باشقان کیمی اوْردو و دؤولت تشکیلات‌لاریندا مقام و روتبه آدی‌لارییاراتماق‌ده ایشلک حالا گلیبدیر. اسکی تورکجه آست، یایقین ساییلیر آما داها چوخترکیبلرده گؤرولدویو اوچون، اصلینده آستین(astın) "آلت، آشاغی" کلمه سی نینبوردان گلدییی یوخسا و عکسی نین دوغرو اولدوغو، ایکی آیری گؤروش اولاراقاورتادادیر. کلاوزون اسکی تورکجه آستین سؤزجویونون اصلینده آست+تین(آست+دان)اولدوغونو و آلتین "آلت، آشاغی"ین دا آلت+تین، اوستون'ون ده اوست+تون یولویلا گلیشدییی‌نی دوشونور.بعضی آراشدیرماجیلار گؤره آستین، آلتین و اوستون شکیل‌لری‌نین اصلی اولدوغونو وآلت، آست، اوست کلمه‌لری نین گئری یاپیم اولاراق تؤره دیلدییی‌نی دوشونورلر. اسکیتورکجه ده آسرا(asra) "آشاغی‌یا، آشاغی‌دا" سؤزجویو چوخ گؤرولور و اورخونیازیت‌لاری‌نین اَن گؤزل و اَن مشهور جومله لریندن بیری ایسه "اوزه کؤکتنگری، آسرا یاغیز یئر قیلینتوقدا"(=اوست‌ده ماوی گؤی، آلت‌دا قارا/یاغیز یئریاراندیغی زامان) جومله سی دیر. اسکی عثمانلیجادا، آسرا-یوز"او یان –بویان، او بیری طرف" اولدوغو کیمی اسکی تورکجه ده ده آسرا "آشاغی،آلت" واردیر. کلمه نین آست/آس ایله ایلگی‌لی اولدوغو آچیق‌دیر(-rA جهت اکی دیر). آسرا سؤزجویوندن تؤره میش آسراغی/آسراکی (asrakı/asrağı)"آشاغیداکی، آلت‌داکی"، کلمه سی ده اسکی تورکجه‌دن بری واردیر و بیریان-بیچیمی اولان ایسراغی/سیراغی(ısırağı/sırağı)، بوگون ده بیرچوخ لهجه میزده ایسراغی گون/ سیراغی گئجه (=ایره لی گون، آلت‌داکی گون، آلت‌داکی گئجه)دئییملر ایچینده یایقین‌دیر. بوتون بو بیلگی‌لری گؤز اؤنونده توتاراق، "آست" کلمه سینین کؤکلو اولدوغونو گؤروروک و منجه یازیدیلیمیزده و قورولاجاق یئنی دئییم‌لرده ایشلنمه سی دوغرو اولار. آیریجا بوردان،ایسراغی سؤزجویونون ده اسکیلییی آنلاشیلیر. قورونماسی و یاشادیلماسی دوغرو اولوردییه دوشونورم.
4. سیرمیج(sirmic):"تاوان،سقف". یئرلی آغیزلاریمیزدا گؤرولور و سیرمیش (sırmış /sirmiş) شکلی دهواردیر. کلمه نین آنادولو تورکجه سی و باشقا تورک دیللرینده گؤرولمه مه سی دقتچ. آنجاق عربجه، فارسجا و ارمنیجه کیمی دیللرده ده بونا قایناق اولاجاق کلمه یهراست گلینمه دی. سیرمیج'ین کؤکنیحاققیندا ایکی گؤروش اورتایا آتیلابیلر منجه. بیرینجی‌سی آنادولو آغیزلاریندایایقین اولان سارنیچ(sarnıç) "سو آمباری، آب انبار، سرداب" سؤزجویودور. سارنیچکاشغری‌دن بری بیلینیر و اصلینده عربجه "صهریج/صهرنج" سؤزجویونهدایاندیغی دوشونولور. عربجه سؤزجویون ایسه فارسجا/پهلویجه کؤکنلی اولدوغو ادّعاائدیلسه ده، پهلویجه قایناق سؤزجوک گؤستریلمه میش‌دیر. بو فیکری قبول ائتمک ده بیرمانعه وار؛ سارنیچ، "دام اوستو، چاتی،سقف" معناسیندا ده ییل‌دیر. بلکه "باسدیریقلی سرداب" لاردان بئله بیر معنا گلیشیبدیر.ایکینجی اولاراق سیریماق "تیکمک، بیربیری‌نین یانینا قویماق" فعلیندن(سیریمیش>سیرمیش) گلیشمیش اولابیلر. بو گؤروشون ده ضعیف یانی، سیریماق فعلی‌نینگئچیشلی اولماسی دیر؛ یعنی سیریمیش "تیکمیش، یان-یانا قویموش" اولاجاق‌دیر،"تیکیلمیش، دوزلموش" ده ییل. بلکه بیزده کی سیرمیج/سیرمیش ایکی کلمهنین ائتگیلَشیم‌یندن(interaction، تعامل)اورتایا چیخیبدیر دییه دوشونمک ده اولار. "سقف" قارشیلیغی تورکجه دهفرقلی سؤزجوک‌لر واردیر. اسکی تورکجه ده کی اؤرتمن(örtmen) بونلاردانبیری‌دیر.
5. توپان(topan):"[اسکی]قاپی‌لارین دابانی، اسکی قاپی‌لارین اوستونده گئدیب گلدیک‌لری و یئره دایانان اوج‌لاری".سؤزجویو ماراغادا ائشیتمیشم. آنادولو آغیزلاریندا توپان "یووارلاق، توپ کیمی،یومرو" معنالاریندا واردیر(دنیزلی/ایشیقلی، آیدین/بوزدوغان، ایزمیر/منه‌من،مانیسا/ آلاشهیر، قوجا ائلی/ایزمیت، چاناق قلعه/برغاز، نییده/بوْر، موغلا/میلاس). آیریجاکلمه نین "شیشمان، قارینپا" معناسی دا گؤرولمک‌ده دیر(ایزمیر/بوْرنوْوا،مانیسا). بعضی آغیزلاردا، ارمنیجه دن گلن و اسکی خرمنلر'ین بیریندهآراشدیردیغیمیز "تاپان" سؤزجویو ایله قاریشدیریلیبدیر. توپان، تورکجه ده–An اکی ایله قورولموش اولاجاق‌دیر. بو اک یازیلارین بیرینده آراشدیریلدیو توپان، اکین تؤره تی لرینه اکلنمه لی‌دیر.
6. کیلمک(kilmek):"دویون، فرش توخونماسیندا بیر دویون بیچیمی". سؤزجوکاردبیل‌دن توپلانمیش، آنجاق باشقا بؤلگه لرده ده اولاجاق‌دیر. سؤزجویوموزقاشقایجادا دا گؤرولمک‌ده دیر و کیلمک "قویون-گئچی‌نین ال-آیاق‌لارینیباغلاماق(کسمک اوچون)" دئمک‌دیر. بوردان بو حیوان‌لارین آیاق‌لارینا باغلانانایپه کیلگی(kilgi) آدی وئریلیر و باغلانان ایپ‌ده‌کی دویونه ده گئنه ده"کیلمک" آدی وئریلیر. سؤزجوک بو شکلی ایله آنادولودا یوخدور. آنجاقکولمک(külmek) و کوله مک(külemek) آنادولو آغیزلاریندا "قویون، گئچی‌نین ال-آیاغی‌نیباغلاماق" معناسیندا یاشاماق‌دادیر. کلمهنین تورکمنجه ده گویله مک (güylemek) شکلینده اولدوغو اوچون، بیزده کی بیچیمین سونراکی دؤنم‌لرده دهییشدییی آنلاشیلیر. کاشغری‌نین سؤزلویونده گئچن کولمک فعلی‌نی آراشدیرماجی‌لارایکی شکیلده اوخویورلار. بسیم آتالای külmek اوخورکن، کلاوزون کؤلمک(kölmek) اوخویور و اوندان گلیشنکؤلتورمک(költürmek) فعلی ده ایکی بیچیم ده اوخونموشدور. کلاوزون فعلی "آرابایاباغلاماق(آت و بنزری)" معناسیندا اولدوغونو یازار. آنلاشیلان فعلین اساسمعناسی باغلاماق‌دیر. بعضی آراشدیرماجی‌لارا گؤره، قول(qul) "اسیر، بنده" کلمه‌سی‌نین اؤن سیرایا گئچمیش شکلی ایلهبو فعلین بیر ایلیشگی‌سی واردیر. آنجاق کؤلوک/گؤلوک (kölük /gölük) "یوک حیوانی"کیمی سؤزجوک‌لر ده بو گؤروشو تأیید ائتمیر. سایین اسماعیل هادی، یازیلارینینبیرینده، کؤله(köle) "برده،بنده" کلمه سی ایله بو فعلین آراسیندا بیر باغ قورور. بو فی یانلیشاولمامالی. آنجاق کؤلمک فعلیندن، کؤله تؤره تمک، راحات ایش ده‌ییلدیر. بیلیندیییکیمی، کؤله اون بئشینجی یوزایل‌دن سونرا اوغوز تورکجه سینده (داها چوخ عثمانلیساحه سینده) اورتایا چیخار و بیر چوخ آراشدیرماجی(حسن ارَن و سئوان نیشانیان کیمی)قایناغی‌نی بیلینمز اولاراق گؤستریرلر. سانیرام کؤله مک/کؤلمک ایله کؤله کلمه سینین آنلام باغی آچیق‌دیر(فارسجا بنده<بستن>بند سؤزجوک‌لرینه دقت ائدین). بلکهکؤله سؤزجویونون یارانماسیندا، فارسجا بنده'نین ده تأثیری واردیر. آیریجا کؤلوک/ گؤلوکده عثمانلیجادا چوخ یایقین ایدی. بلکه ده سؤزلوک‌لره گئچمه ین بیر *کؤلگ (*köleg) شکلی واریمیش. سونرادان ـگ سس‌سیزی‌نین دوشمه سی ایله، کؤلهاورتایا چیخیبدیر.
سانیرام کیلمک فعلی ایله باغلی بیر باشقا سؤزجوک ده واردیر دیلیمیزده؛ کیلکه(kilke)"دارانمامیش، ایچ-ایچه گیرمیش ساچ، گیرگین ساچ، یوماقلیق‌دان چیخیب قاریشانساپ". بلکه آذربایجان و اونا باغلی لهجه لرده گؤرولن بو سؤزجوک(کرکوک، وانکیمی بؤلگه لرده)، اصلینده *کیله‌گو(*kilegü) شکلینده ایمیش. سونرالاری *گیله‌گی>*کیلگه> کیلکه بیچیمی‌نهدوشوبدور.
7. گؤیوم(güyüm):"بیر نوع سو/سیوی قابی، پارچ". سؤزجوک بوگون اونودولمایا اوز توتموشدور. آنجاق آنادولو و تورکیه تورکجه سینده güğüm شکلیندهاولاراق، سون درجه یایقین‌دیر. کلمه نین یونانجا kukumion دان گلدییی و یونانجا سؤزجویون لاتینجه cucuma ایله بیر اولدوغو بیلینیر. یونانجا سؤزجوک اسکی بیر اورتاشرقدیلیندن آلینتی اولاجاق‌دیر. چونکو آرامجادا سؤزجوک وار و عربجه قُمقُم/قُمقُمه'نین بوردان گلدییی مشهوردور. گویوم بیزهعثمانلیجا یولویلا گلمیش اولاجاق‌دیر. عربجه قمقمه، گونوموز فارسجادا، آذربایجانتورکجه سینده(qumquma) و تورکیه تورکجه سینده (kumkuma) بیر آز فرقلی سو قاب‌لاریناوئریلن آددیر.
8. قویوم(quyum):"ایشله نمیش میس قاب". آذربایجان دا نه قدر یایقیناولدوغونو بیلمیرم. آنجاق ماراغادان درلنن سؤزجوک‌لر آراسیندا گئچر. آنادولو وتورکیه تورکجه سینده قویوم "قیزیل، گوموش و یا باهالی داشلاردان ایشله ننزینت اشیاسی" و قویومجو "جواهراتچی، قیزیلچی" معناسی چوخ یایقین‌دیر.کلمه میزین اسکی تورکجه‌دن بری بیلینن قویماق <قودماق (quymaq/qudmaq) "تؤکمک"فعلیندن گلدییی بیلینیر. بوگون قازاقجادا، قویما "تؤکمه، تؤکوم (=ریختهگری)" معناسی داشیدیغی و اسکی تورکجه ده ده بنزر کلمه لرین وار اولدوغونوبیلیریک. شیخ سلیمان افندی نین لغت چغتای آدلی سؤزلویونه گؤرهاؤزبکجه ده قویوم "آلتین و بنزریندن حاضیرلانان زینت اشیا" معناسیندادیر. سؤزجویو توپلایان‌لارین، اونو یانلیشاؤیرنمیش و اصلینده گؤیوم کلمه سینی ائشیتمیش اولمالاری موم دور.
9. پاخلان(paxlan):"فلامینگو آدلی کؤچمن قوش". فارسجادا باکلان بیر قوش عایله سی نین آدی‌دیر(Phalacrocoreidae). آذربایجان و آنادولو تورکجه سینده بو قوش عایله سینه قاراباتاق‌گیل‌لرآدی وئریلیر. پاخلان<باکلان'ین روسجادان آلینتی اولدوغونو بیلیریک.
10.یاپریخماق(yaprıxmaq):"[پالتار،خالچا کیمی‌لرین] آیاقلانماق/گئییلمک نتیجه سینده برکیمک، خاب'ین یاتماسی، اپریمه سی". کلمه نین آنادولوآغیزلاریندا گؤرولمه مه سی دقت چ. فعلیمیز اصلینده یاپورماق(yapurmaq) فعلیندن –İK- اکی ایله تؤرهمیش اولاجاق‌دیر. یاپورماق، اسکی تورکجه ده "[یئری] دوزله مک، دوز/هامارائتمک" معناسیندادیر. بیلدیییمه گؤره بو فعل ده آذربایجان و آنادولوآغیزلاریندا یاشاماق‌دادیر. (ایلک باخیش‌دا بو فعل ایله یاپورغاق>یاپراق>یارپاق آراسیندا بنزرلیک گؤرونسه ده، بیر ایلیشگی قورماق یانلیش‌دیر). یاپورماقتورکجه ده آزاراق گؤرولن یاپماق "یاپیشدیرماق، قاووشدورماق" فعلیندن –Ur- اکی ایله تؤرهدیلیبدیر. بئله سینه کؤکلو بیر فعلی یاشاتماق دوغرو و گره کلی‌دیر دییه دوشونورم.
درباره این سایت