1. اَنلیک(enlik):"قادین‌لارینبَزَک اوچون اوزلرینه سورتدوک‌لری قیرمیزی بویاق/توْز". تورکیه تورکجه‌سینده،بو معناسی ایله یوخ کیمی‌دیر. آنجاق آنادولو آغیزلاریندا، دار بیر آلان‌دا(غازیآنتپ) بیزده‌کی معناسییلا گؤرونور. آذربایجان جمهوریتی‌نده ایسه چوخ یایقین‌دیر.تورکیه‌ده بونا قارشیلیق آللیق(allık) و روژ(ruj) واردیر(< فرانسیزجا rouge). بورداکی روژ ایسه فارسجاداکی رُژ ایله بیر و عینی‌دیر. آنجاقفارسجاداکی سؤزجوک اصلینده "دوداق روژو(=رُژِ لب/ماتیک)"ایمیش. سونرالارقیسالیب‌دیر. نه ایسه انلیک، فارسجادا بوگون "رُژِ گونه" آدییلا بیلینن بَزَنْمه وسیله‌سی‌نین قارشیلیغی‌دیر.انلیک اورتا تورکجه‌ده انگلیک(eŋlik) بیچمی‌ندهایدی. اَنْگ(=اوز، بنیز) کلمهسیندن گلدییی بیلینیر. بوگون دانیشیق دیلینده بیر آزمنفی چالاری اولدوغو اوچون(چوخ یول سئویلمه‌ِیَن قادین‌لارین/پیس یولا دوشموشقادین‌لارین بزکلرینه بو آد وئریلیر)، دانیشیق دیلینده یایقین‌لاشدیریلماسی چتینگؤرونسه‌ده، بو کؤکلو سؤزجویوموزو، ادبی اثرلریمیزده دیری توتوب، جانلیساخلایابیلیریک.
2. کوْختو(koxtu):"کؤهنهدام، اوچوق ائو، آلونک، کلبه". کلمه‌نی میانادان درله‌میشم. سانیرام باشقایئرلرده ده اولاجاق‌دیر. کلمه بو بیچمی ایله آنادولو آغیزلاریندا یوخ آنجاق، قارصکیمی بؤلگه‌لرده، کوْخ(koh) "بوْستان کولوبه‌سی، چارداق، باغ ائوی" معناسیندا واردیر.بو کلمهنین فارسجا-عربجه کوخ "چؤر-چؤپ، قامیش‌دان قورولان دام"سؤزجویوندن گلدییی آنلاشیلیر. آنجاق بونون بیزیم کوختو ایله ایلگی‌سی نه اولابیلر؟من کوختو'نون، ارمنیجه k`oxtik "کوختو،کلبه"دن گلدییی‌نی دوشونورم. ارمنیجه سؤزجوک ایسه، فارسجا-عربجه کوخ'دان گلدییی سؤیله‌نه‌بیلیر.
3. هوگول(hügül):"اکینچی‌لیک، جوتچولوک ایش‌لری اثناسیندا دینجلمه/دینجلمهیئری". کلمه چاراویماق‌دان درلنیبدیر. آنادولودا چوخ فرقلی بیچیم‌لردهگؤرونور. بیر نئچه‌سینه گؤز آتاق: هوللوق (holluk)، سیواس‌دا "بوستان چارداغی"دئمک‌دیر. هوقول(hokul) ارزینجان و گوموشخانه‌ده "تارلا و بوستان چارداغی"معناسیندادیر. هوگول(hügül/hügul) و هؤگبول(högbül)، ارزروم،گوموشخانه، سیواس‌دا عینی معنالاردادیر. آنلاشیلان، بیزده‌کی معناسی سونرادانگلیشمیش و چارداغا چکیلمک ایشینی بیلدیریرمیش. سؤزجویون ارمنیجه‌دن گلدییی واصلینده "چارداق" آنلامیندا اولدوغونو، دانکوف چالیشماسیندا گتیرمیش‌دیر(281.ماده، 68. ص).
4. اولام(ulam): چاراویماق‌دان درلنن سؤزجوک، جوت سورمک‌ده ایشله‌ین ایکیاؤکوزون چالیشدیغی زامان قیراق‌دا توتولان و چالیشمایان اؤکوز معناسیندایمیش.بوگون جوتچولوک ایشی سونا چاتدیغی اوچون، بو سؤزجوک ده، اونودولمایا اوز توتموش.آنادولو آغیزلاریندا، اولام یایقین‌دیر و "اوجرتسیز چالیشما/ چالیشدیریلما"دئمک‌دیر.اولام یانیندا، آنادولودا، یونانجا/رومجادان گلن آنغاریا(angarya) دا یاییلمیش‌دیر و بیزده ده فارسجادان گئچن بئیار(béyar)<بیگار[ی]، اولام کیمیسؤزجویو، آز قالا بوسبوتون اونوتدورموش‌دور. اولام فارسجا قایناق‌لاردا دا، موغولدؤنمی و سونراسی، سیخ-سیخ گؤرونور و "دؤولتهپولسوز، قارشیلیقسیز چالیشماق" معناسیندا ایدی(اُلام یازیمی ایله). اولامفلسفه و منطق دیلینده، یئنی بیر سؤزجوک اولاراق، کاته‌گوری/مقوله قارشیلیغی کیمیاؤنریلمیش‌دیر و منجه ده گؤزل و دوزگون قارشیلیق ساییلیر. چونکو اولاماق فعلی"قاپساماق، قاووشدورماق" معناسیندادیر. دؤرفر'ه گؤره، اولام اصلینده چاپارلارا و چاپارلیقسیستمی‌نه وئریلمیش آددیر. سونرالاری دؤولت خدمتینده اولماق و چالیشماق آنلامینیقازانیبدیر. بیزده‌کی معناسینا گلینجه، منجه بوردا "بوش دورماق،فایداسیز-قازانجسیز دورماق" معناسیندان حرکتله، اولام، بوش دوران اؤکوزهاطلاق اولونموشدور.
5. هؤرره(hörre):"سوت و اون ایله پیشیریلن بیر آشسی(=آش کیمی) یئمک. هؤررهداها چوخ کؤرپه لره وئریلیردی". کلمه آذربایجان تورکجهسینه مخصوص کیمی گؤرونور.چونکو آنادولو آغیزلاریندان یالنیز بایبورت و قارص‌دا واردیر. سؤزجویوموزون عربجه "حریره"دن گلدییی و فارسجادا یایقینلیغی آچیق گؤرونور.حریره، یوموشاقلیغی اوچون، حریر(=ایپک)دن گلمیش اولاجاق‌دیر.
6. کؤهلن(köhlen):"بسله‌نمیش آت، یئیین قاچان و گؤزل یئریین آت". یئرلیلهجه‌لریمیزین یانیندا، آنادولو آغیزلاریندا چوخ یایقین‌دیر و کوهئیلان(küheylan) اولاراق سؤیله‌نیر.سؤزجوک اصلینده عربجه و کُحیلان بیچیمی‌نده‌دیر. کحیلان سؤزجویو کُحل(=سورمه)ایله ایلگیلی اولدوغو و آتین رنگیندن قایناقلاندیغی آنلاشیلیر. ماراغایا باغلیکؤهلان/کهلان کندینین آدی بوردان می گلیر؟ کسین بیلمیرم.
7. وئره‌نَک(vérenek):"وئریم،بهره". سؤزجوک چاراویماق آغزیندان درلنیبدیر و اصلینده وئرنک‌لی سؤزجویوایچینده قیده آلینیبدیر. وئره‌نک، آنادولو آغیزلاریندا گؤرولمهدی و آذربایجانلهجه‌لرینده ده چوخ یایقین اولمایاجاقدیر. فعل‌دن اسم قوران ـاناق/ـه‌نَک اکیاوزرینه آیرینتی‌لی دورماق گره‌ک‌لی‌دیر. آنجاق قیساجا بوردا اشارت ائدهجهیییمبو: اک ماراغا آغزیندا چوخ ایشلک‌دیر و باشقا یئرلرده گؤرولمه‌ین کلمه‌لر یارادیر؛بئلله‌نَک‌لی(بئلله‌نمیش یئر)، یوووناقلی(یویولموش/یووولموش قاب) و سانیرام وئره‌نَکده بئله‌جه بیر سؤزجوک اولاجاق‌دیر و تؤرهییشی آچیق ساییلیر.
8. هوتدولوم(hütdülüm):"یونگول آدام، قیریق آدام، دَیرسیز". دانیشیق دیلینهعاید اولان کلمه، یئرلی آغیزلاردا گؤرولور. آنادولودا بنزری یوخ کیمی‌دیر. آنجاقسؤزجویون آنلاتیجی-بیلدیریجی (expressive) اولدوغو آنلاشیلیر. آنلاتیجی سؤزجوک‌لر، بیلدیردیک‌لری معنانی سس‌لریو بیچیم‌لریله گؤستریرلر. چوخ یول بو کیمی کلمه‌لر، سس تقلیدلرینه دایانیرلار و یاآشاغیلاییجی سسلمهلر/چاغیرمالاردان قایناقلانیرلار. آنادولودا هوتتولدک(höttüldek)،آشاغی-یوخاری، بیزیم کلمهیه یاخین و "ادب‌سیز، گوبودجا یئریینآدام"دیر. آیریجا هؤته‌لک(hötelek) ده، "قابا، ادب‌سیز"دیر. هؤته‌لک، هؤتلک(hötlek)"قورخاق" کلمهسینه دایانمالی‌دیر. هؤتلک قارشیلیغی آذربایجان‌دا،اؤدلک>اؤدده‌ک وار. بوردان می هؤده‌لک "عاغیلسیز، پخمه" گلیر؟یوخسا هؤدوک(hödük)دن می قایناقلانیر؟ هؤدوک، تورکیه تورکجه‌سینده ده گؤرولور و"ادب‌سیز، گؤرگوسوز، قابا، گوبود" معناسی داشیماقدادیر. سانیرام هؤتلک وهوتدولوم، اصلینده اؤدلک>هؤدلک کلمهسینه دایانیرلار و "قورخاقلیق، اورکک‌لیک/هورککلیک"معنالارینی بیلدیریرمیش. سونرالاری آنلام و سؤیلهییشلرینه گؤره، ایکیسی دهآنلاتیجی-بیلدیریجی حال آلیبدیرلار.
9. چیرای(çıray):"اوز،بنیز، صورت". سؤزجوک چاراویماق‌دان درلنیبدیر[1]. ایلکباخیش‌دا فارسجا چهره'یه سس و آنلامجابنزرلییی گؤزه چارپسا دا، چیرای موغولجادان آلینتی‌دیر. آنادولو آغیزلارینداگؤرولمه‌ین چیرای، یالنیز ایستانبول‌داکی قیریم تاتارلاری دیلی‌ندن توپلانانسؤزجوکلر آراسیندا گؤرونور. چیرای تاتارجا، باشقوردجا، قیپچاقجا، چاغاتایجا و بیرچوخ سیبریا تورک دیللرینده واردیر.
10.آیماز(aymaz):"غافل". آنادولودا بیر قیسیم لهجه‌لرده(اوشاق، مانیسا،کوتاهیا/سیماو) گؤرولن سؤزجوک سونرالاری یازی دیلینده یئرینی آلیبدیر. بیزده‌کیسؤزجوک، گئنه ده چاراویماق آغزیندان آلینمیش. آنلاشیلان، نیشانیان'ین یازدیغی کیمی، آیماق(aymaq)"اویانماق،آییقماق" فعلیندن، ـمز/ـماز اکی ایله یارانیبدیر. آیماق فعلی بوگون ده،تورکیه تورکجه‌سینده یایقین ساییلیر و "اؤزونه گلمک، آییقماق" معنالاریداشیماقدادیر. دیلیمیزده، آیماق'دان ایکی دؤنوشلو فعل تؤره‌میش و یاشاماق‌دادیر: آیینماق (ayınmaq) و آییلماق(ayılmaq). ایکی فعل ده،فرقلی لهجه‌لریمیزده، آنلامداش اولاراق، "اویانماق" معناسیندا گؤرولمک‌ده‌دیرلرو یازی دیلیمیزده ده، آرا-سیرا یئر آلیرلار. آیریجا آییقماق "آییلماق، به هوشآمدن" فعلی ده اوسته‌کی آیماق فعلینه دایاندیغی آچیق‌دیر. آیماز، یازیدیلیمیزده ده یئرینی آلابیلر.
[1] چاراویماق‌دان توپلانان سؤزجوک‌لر،عمومیتله، داش بولاق آدلی تلگرام آخاغیندان آلینمیش‌دیر.
درباره این سایت