1. لاغلاغا(lağlağa):"ظارافات،شوخلوق، مسخره لیک". دانیشیق دیلیمیزده لاغلاغی (lağlağı) بیچیمی دهواردیر و داها چوخ "بوش بوغاز، اَنگوْو، مسخره جیل آدام" معناسی داشیماق‌دادیر.آذربایجاندان باشقا قارص‌دا دا گؤرولور. میرزه علی اکبر صابر شیروانی'نین طنز و شعرلرینده تخلص کیمی ده ایشلنمیش‌دیر.کلمه نین عربجه لقلقه'دن گلدییی آچیقگؤرونور. لقلقه'نین "بیرسؤزون معناسینی آنلامادان تکرار-تکرار سؤیله مک، بیر سؤزو دیلینه دولاماق،آنلامسیز- معناسیز سؤزلر دانیشماق" معناسیندا اولدوغونو بیلیریک. عربجه سؤزجوکایسه سس تقلیدینه دایاندیغی آچیق‌دیر. بیزده، سانیرام، لاغلاغا، لاغ/لاغا قویماقسؤزویله قاریشدیریلمیش و معناداکی "مسخره‌لیک" اورادان بو کلمه یهجالانیبدیر.
2. کؤمه جک(kömecek):"[بیچین‌دن سونرا یئرده قالان] قورو اوْت، بیتگیکؤکو". سؤزجویو میانادا ائشیتمیشم. آما سانیرام باشقا یئرلرده ده وار.آنادولودا بونا یاخین و بنزر اولان سؤزجوک سیواس(چَپنی) آغزیندا گئچن کؤمچک(kömçek)دیر و"قورو اوت" دئمک‌دیر. بیزیم سؤزجوک ایلک اولاراق، الادراک للسانالاتراک آدلی سؤزلوک‌ده گئچن کومه/کومو (kümü/kümü)"حصیر" آراسیندا بیر ایلیشگی واردیر. بوگون تورکیه تورکجه سینده، کومه(küme) چوخ یایقیندیر و "ییغین، دسته، اوت ییغینی" کیمی معنالاری دا واردیر. سانیرام کؤمه‌لککلمه سینی تحلیل ائدرکن(بیر کیچیلتمه-بنزتمه اکی آدلی یازی‌دا) بوکلمه یه توخوندوم. کؤمه جک، بو کلمه ایله ـجه +ـک اک بیرلشمه سیندن اورتایاچیخاجاق‌دیر. کؤمه/کومه ایسه عربجه دن گلدییی دوشونولور؛ عربجه ده کومه"تورپاق ییغینی، تپه، خرمن، توپلانمیش" کیمی معنالار داشیماق‌دادیر.سؤزجویون هیند-آوروپا دیللرینده یایقین اولان kumu(l)- کؤکه بنزرلییی دقت چ.
3. قانیتدورماق(qanıtdurmaq):"چوخ اینجیتمک، سینسیتمک، اذا-جزا وئرمک". فعلیندانیشیق دیلینده قانیتدیرماق(qanıtdırmaq) شکلی ده واردیر. بعضی یئرلرده سؤیله نیرکن، "قانیت دورماق"شکلی ده ائشیدیلیر. نه ایسه آچیق بیر فعل و داها دوغروسو دئییم‌دیر؛ قاناوتدورماق. بوگون تورکیه تورکجه سینده و آنادولو آغیزلاریندا دا گؤرولن دئییم،عثمانلیجادا قان یوتتورماق(kanyutturmak) بیچیمی‌نده ایمیش و یازیدیلیمیزده ده آرا-سیرا گؤرولمک‌ده دیر. اوسته کی آچیقلامادان آنلاشیلان دئییم قاناوتدورماق شکلینده یازیلیب سؤیلنمه لی دیر.
4. دادیخماق(dadıxmaq):"[بیریییه جک/ایچه جه یین] دادی‌نین پوزولماسی، دادسیزلاشما". سؤزجوک آذربایجاندان باشقا، آنادولودا(الازیغ/آغین، مالاتیا/عرب) بو سؤیله ییش ایله(dadıhmak) و کرکوک‌ده دادیخماغ(dadıxmağ) شکلی ایله یاشاماق‌دادیر. دادیخماق>دادیقماق فعلیدادماق<تاتماق فعلیندن ده ییل، داد+ـقـ+ماق شکلینده اورتایا چیخمیش اولاجاق‌دیر.
5. خیرداواتچی(xırdavatçı):"قیویر-زیویر ساتان، چرچی کیمی کیچیک شئی‌لر ساتان، کیچیکدمیر آلت‌لری(میخ، نال و )ساتان آدام". داها چوخ آذربایجان'ین غرب بؤلگه لرینده گؤرونور. خیرداواتچی(hırdavatcı) عثمانلیجادا وچاغداش تورکیه تورکجه سینده یایقیندیر و اصلینده فارسجا خُرده(=نارین، کیچیک)ایله عربجه جمع اداتی(ـات)نین بیرلشمه سیندن اورتایا چیخیبدیر. کلمه ایچی و/v سسسیزینینتؤره ییشی، ایکی سسلی‌نین بیربیرینه راست گلمه سیندن اؤترودور. بنزر بیر دوروم دا،ماوی(mavi) کلمه سینده یاشانیبدیر. عثمانلیجا و ایلک جمهوریت تورکجه سیندهمائی(mai) شکلیندهیازیلان سؤزجوک سونرالاری ماوی شکلینی قازاندی. ماوی'نین کؤده، ماء(=سو) واردیر و فارسجا آبیکلمه سی گؤز اؤنونده توتولاراق، عثمانلی یازارلاری طرفیندن تؤره دیلیبدیر.دیلیمیزده، خیردا کلمه سی ده، تک باشینا و یا خیریم-خیردا(=خیرداوات، قیویر-زیویر)کیمی ترکیب‌لرده ده گؤرونور. فارسجادا خُرده، سیخ-سیخ خورده(=یئمیش،یئییب) کلمه سی ایله قاریشدیریلیر.
6. یازیلیشما(yazılışma):"توافقنامۀمکتوب، [یازیلی] قرارداد، یازیلی آنلاشما". دانیشیق دیلیمیزده چوخ گؤرولن سؤزجوک،آنادولو و آذربایجان جمهوریتی تورکجه سینده یوخ کیمی‌دیر. یازیلیشماق فعلی‌نینیازیلماق "یازییا تؤکولمک، یازییا آلینماق" فعلیندن، ـشـ+ماق(بیرلیک‌دهلیک، متقابل‌لیک بیلدیرن) اکی ایله اورتایا چیخدیغی آچیق‌دیر. سانیرام گئچمیش‌ده،آنلاشما/قرارداد‌لاری ایکی طرفین دیله گتیردییی زامان مُلا/دین آدامی طرفیندنیازییا آلیندیغی اوچون فعلیمیز، بو چاتی اکی ایله قورولوبدور.
7. یئیخالاماق(yéyxalamaq):"سویونایچینه باتیریب ترپتمک یولویلا یوماق، بیر قولای یوماق". یازدیغیم بیچیم،فعلین ماراغاداکی شکلی‌دیر باشقا یئرلرده یَخه لمک (yexelemek)، و یاخالاماقشکیل‌لری ده واردیر. آنجاق دوغرو-دوزگون بیچیمی، آنادولو آغیزلاریندا دا گؤرولنیایخالاماق<یایقالاماق اولاجاق‌دیر. دیوان لغات الترک‌دن بری،یایقالاماق "چالخالاماق، سیلکه لمک، تَرپَتمک" معناسی ایله واردیردیلیمیزده. آنادولودا بوگون دنیزلی و کندلرینده یایقالاماق وارسادا آنادولودایایقاماق(yaykamak) آشاغی-یوخاری بوتون بؤلگه لرده واردیر. ارزروم(جنجیگه)دایایقانماق(yaykanmak) "ترپَنمک، سیلکینمک، یویونماق" اولاراق دا گؤرولور. بوفعل‌دن تؤره دیلن یایقانتی(yaykantı) "باتیق سو، بولاشیق سو" معناسیندا(چاناق قلعه/لاپسکی،اوردو/آق قوش، سیواس/حاجی ایلیاس) و "یویولمالیشئی" معناسینیدا چوْروم آغزیندا یاشاماق‌دادیر. سانیرام آذربایجان‌دا، ایلکمعنادا یایخانتی(yayxantı)، بلکه بیر ده یاخانتی(yaxantı) دَ‌ییشگه‌سی واردیر. تاراما سؤزلویونه گؤرهعثمانلیجادا یایقانماق "یویونماق، چالخانماق" معناسیندا واریمیش. بوفعلین ده یایقاماق'دان گلدییی آچیق‌دیر. بیزیم یایخالاماق دا بویایقاماق'دان گلیر.یایقاماق فعلی ایسه یایماق "ترپتمک، تیترتمک" فعلیندن گلدییی آنلاشیلیر.یایماق، دیوان لغات الترک‌ده واردیر؛ کاشغری وئردییی اؤرنک بئلهدیر: اوْل منینگ کؤنگول یایدی (=اوْ منیم اوره ییمی/گؤنلوموتیترَتدی/ترپتدی). یایماق بو معناسی ایله باشقا تورک دیللرینده ده واردیر. اسکیتورکجه ده یایتورماق "یودورتماق" فعلی ده گؤرولمک‌ده دیر. کلاوزون'ـا گؤره یایماق، یانگماق(yaŋmaq) "مغلوب ائتمک، هزیمته اوغراتماق" فعلی‌نین بیر ده‌ییشگه‌سی‌دیر.اسکی تورکجه ده، بو فعل، بوگونکو یایماق فعلیندن آیری‌دیر. چونکو او فعل، یایماق<یادماقشکلینده آچیقلانیر. آنجاق ایکی‌سی بیربیرینه قاریشیمیش اولابیلیرلر. بوگون تورکیهتورکجه سینده یایقین اولان ییقانماق (yıkanmak) "یویونماق" و ییقاماق(yıkamak) "یوماق،آریتماق" دا اوست‌ده گلن یایقاماق فعلی‌نین دَییشگه سی ساییلیر. آیریجادیلیمیزده یاییق (yayıq)دا "ایچینده آیران چالخاماق یولویلا کره آلماق کوپو" بوفعل‌لرله کؤکدش دیر. بیر چوخ یئرده فارسجادان گلن نئهره سؤزجویو یایقیناولسادا(آذربایجان'ین اوزانتی‌سیاولان بیتلیس، آغری و قارص‌دا دا سؤزجوک وار) بعضی بؤلگه لریمیزده(اردبیل، خوراسانتورکجه سی، قاشقای تورکجه سی ) و آنادولونون بوتونونده یاییق ایشلک‌دیر. آیریجاآنادولودا یاییق یایماق(نئهره چالخاماق/چالماق) فعلی ده بو اسکی کؤکو قوروماق‌دادیر.بیزده دئییم وار می یوخ مو؟ بیلمیرم.
8. دیبرد(diberd): کلمه نین دوبرد(düberd) سؤیله ییشی ده واردیر. داها چوخ قارغیش‌لاردا گئچدییی‌نیدوشونورم؛ "اونون دیبردی داغیلسین!(=ائوی ییخیلسین! یوخ اولسون!)".اوزرینه اوزونجا دوشوندویوم سؤزجوک‌لردن‌دیر. بوگون، شوبههسیز و کسین کؤکنی‌نیتاپدیغیمی دییه بیلمه سم ده، آشاغی‌داکی گؤروشو اؤنملی و قبول ائدیله بیلیرساییرام؛ فارسجادا-اؤزللیک‌له دانیشیق فارسجاسیندا- "دو بَر" واردیر.اصلینده "ایکی یانلی، ایکی طرفلی" معناسیندا اولان سؤزجوک، دئییملشیب "[بیری‌نین]دالی-قاباغی، اؤنو آرخاسی" معناسینی قازاناراق"هر یانی، بوتونو"آنلامینا گلیب چیخیبدیر. او زامان "دوبرد/دیبردداغیلماسی"، دئییم اولاراق "هر یانی، هر جهت‌دن داغیلماسی/یوخاولماسی" معناسی داشییاجاق‌دیر. کلمه سونو ـد/ـت تؤرهمهسی، داها چوخآنلاتیجی(expressive) دوروم‌لاردا ایشلندییی اوچون اولاجاق‌دیر.
9. یوموقماق(yumuqmaq):"هجومائتمک، [بیری‌نین اوستونه] یوگورمک". فعلی میانادان درله میشم. باشقا بؤلگه‌لریمیزدهده اولاجاق‌دیر دییه دوشونورم. آراشدیردیغیم قایناق‌لارا گؤره، آنادولو وآذربایجان تورکجه سی سؤزلوک‌لرینده یوخ‌دور. یوموقماق فعلینه یاخین اولان سؤزجوک،آنادولو و تورکیه آغیزلاریندا گؤرولن یومولماق(yumulmak)دیر. یومولماق،بیزده‌کی معنالاری(= اؤرتولمک، بوکولمک، قاپانماق) یانیندا، آنادولودا "هجومائتمک، سالدیرماق" آنلامی دا داشیماق‌دادیر. یومولماق ایله یوموقماق، ایکیسیده یومماق فعلیندن گلدییی آچیق‌دیر. یومماق ایسه اسکی تورکجه‌دن بری دیلیمیزدهواردیر. یوموقماق‌داکی ـق+ماق اکی، آدلاردان فعل قوران ـق+ماق اکیندن فرقلی‌دیر ودوْنوخماق<دونوقماق <دوْنماق کیمی فعل‌لرله قیاس ائدیلمه‌لیدیر. سانیرامیوموقماق/یومولماق‌دا، هجوما گئچه‌یه حاضیرلاشان آدامین توپارلانماسی، سانکی یومولوبسونرادان آچیلماسی گؤز اؤنونوده توتولور.
کلمه ,واردیر ,ایله ,بیر ,چوخ , ,ده واردیر ,تورکجه سینده ,داها چوخ ,تورکیه تورکجه ,آنادولو و ,تورکیه تورکجه سینده ,بیرلشمه سیندن اورتایا ,بوگون تورکیه تورکجه
درباره این سایت